Мукъаниг мерала хилар гойтуш цун тӏехьа "н" дуьллу:
I. Хандешан цхьа дешдакъа бен дацахь, тӏехьа "н" дилла. Хандош тӏехьа дешдакъош тӏе а кхеташ шорлуш хилахь, "н" охьадожаде; хьалха тӏе а кхеташ шорлуш хилахь, "н" дилла.
| дош | IPA | хьалха шордар | тӏехьа шордар |
|---|---|---|---|
дан |
[də̃] |
хьаладан |
дадала |
тан |
[tãː] |
дӏатан |
тадала |
хьен |
[ħĩːə̯] |
дӏахьен |
хьедала |
ган |
[gə̃] |
дӏаган |
гадала |
II. Мухалдешан цхьа дешдакъа бен дацахь, тӏехьа "н" дилла. Мухалдош тӏехьа дешдакъош тӏе а кхеташ шорлуш хилахь, "н" охьадожаде; хьалха тӏе а кхеташ шорлуш хилахь, "н" дилла.
| дош | IPA | хьалха шордар | тӏехьа шордар |
|---|---|---|---|
кӏон |
[k'ũːə̯] |
чамкӏон |
кӏочу |
цӏен |
[t͡s'ĩːə̯] |
босцӏен |
цӏечу |
кӏайн |
[k'ə̃i̯] |
боскӏайн |
кӏайчу |
бен |
[bĩːə̯] |
III. Хандеша карарчу хенахь диллина цхьа дешдакъа бен дацахь (чеккхенехь [i̯e] йа [u̯o] долуш), цунах схьадаьлла ардамдаш тӏехьа "н" дилла. Ардамдош тӏехьа дешдакъош тӏе а кхеташ шорлуш хилахь, "н" охьадожаде; хьалха тӏе а кхеташ шорлуш хилахь, "н" дилла.
| дош | IPA | хьалха шордар | тӏехьа шордар |
|---|---|---|---|
гӏун |
[ɣũ] |
дӏагӏун |
гӏучу |
хьун |
[ħũ] |
дӏахьун |
хьучу |
гун |
[gũ] |
дӏагун |
гучу |
ден |
[di̯ẽ] |
хьаладен |
дечу |
лен |
[li̯ẽ] |
лечу |
|
лун |
[lũ] |
дӏалун |
лучу |
IV. Доланиг дожаран чаккхенашкахь: "-н", "-ан", "-ин", "-ун", "-ен".
| дош | IPA | хьалха шордар | тӏехьа шордар |
|---|---|---|---|
ден |
[dẽː] |
мехкден |
дечух |
ненан |
[neːn] |
неначух |
|
кӏентан |
[k'ent] |
кӏентачух |
|
белхалочун |
[belxluːə̯t͡ʃ'] |
белхалочалла |
|
къонахчун |
[q'uːə̯nəxt͡ʃ'] |
къонахчалла |
|
воккхахчун |
[woqːəxt͡ʃ'] |
воккхахчалла |
Тӏеалар: Йуккъе дакъалг хӏоттарца шорделла дош декъалахь, охьадожийна долу "н" йуханехьа дуьллуш дац.
| дош | IPA | декъар | IPA |
|---|---|---|---|
дадала |
[dədəl] |
да ца дала |
[dət͡sədəl] |
тадала |
[taːdəl] |
та ца дала |
[taːt͡sədəl] |
хьедала |
[ħiːə̯dəl] |
хье ца дала |
[ħiːə̯t͡sədəl] |
ледан |
[liːə̯də̃] |
ле ца дан |
[liːə̯t͡sədə̃] |