Дуккха а дешнаш ду чеккхенгахь мукъаза йиш "б, г, гӏ, д, ж, ..." долуш.
I. Ишта дашний, дожаран чаккхенний йукъа доца "а" дилла.
II. Дийриггий, меттигниггий дожаршкахь йеккъа "-о", "-е" тӏетоха.
Тӏеалар: Тидаме лаца бухара мукъаза йиш "о" хийца а делла "оь"-не дирзина хилар: стом > стоьман. Массо а дешан ишта хийцадалар дагахь ӏамо деза.
| дожар | дош | IPA |
|---|---|---|
цӏерниг |
стом |
[stu̯ɐm] |
доланиг |
стоьман |
[styːə̯m] |
лург |
стоьмана |
[styːə̯mən] |
дийриг |
стоьмо |
[styːə̯muːə̯] |
коьчалниг |
стоьмаца |
[styːə̯mt͡s] |
хотталург |
стоьмах |
[styːə̯məx] |
меттигниг |
стоьме |
[styːə̯miːə̯] |
дустург |
стоьмал |
[styːə̯məl] |
III. Чеккхенгахь "-л" йа "-р" делахь, цу шин хьалха долу мукъа йиш "а, и, о, ..." доца а делахь, дешан шиъ йа сов дешдакъа а делахь, йуккъе "а" ца дуьллуш хотталург дожарехь деккъа "-х" тӏетоха.
тӏеалар: "-л"-ний, "-р"-ний хьалахара мукъа йиш деха делахь, йуккъе "а" дилла деза.
| дожар | дош | IPA |
|---|---|---|
цӏерниг |
алар |
[aːlər] |
доланиг |
аларан |
[aːlər] |
лург |
аларна |
[aːlərn] |
дийриг |
аларо |
[aːləruːə̯] |
коьчалниг |
аларца |
[aːlərt͡s] |
хотталург |
аларх |
[aːlərx] |
меттигниг |
аларе |
[aːləriːə̯] |
дустург |
аларал |
[aːlərəl] |
| дожар | дош | IPA |
|---|---|---|
цӏерниг |
божал |
[boʒəl] |
доланиг |
божалан |
[boʒəl] |
лург |
божална |
[boʒəlː] |
дийриг |
божало |
[boʒluːə̯] |
коьчалниг |
божалца |
[boʒəlt͡s] |
хотталург |
божалх |
[boʒəlx] |
меттигниг |
божале |
[boʒliːə̯] |
дустург |
божалал |
[boʒləl] |
IV. Чеккхенгахь мукъаза йиш "б, г, гӏ, д, ж, ..." делахь, цун хьалха долу мукъа йиш "а, и, о, ..." доца а делахь, дешан шиъ йа сов дешдакъа а делахь, йуккъе "а" ца дуьллуш, лурггий, коьчалниггий дожаршкахь деккъа "-на", "-ца" тӏетоха.
тӏеалар: Чеккхенгара мукъаза эшарна хьалахара мукъа йиш деха делахь, йуккъе "а" дилла деза.
| дожар | дош | IPA |
|---|---|---|
цӏерниг |
ларам |
[laːrəm] |
доланиг |
лараман |
[laːrəm] |
лург |
ларамна |
[laːrəmː] |
дийриг |
ларамо |
[laːrmuːə̯] |
коьчалниг |
ларамца |
[laːrəmt͡s] |
хотталург |
ларамах |
[laːrməx] |
меттигниг |
лараме |
[laːrmiːə̯] |
дустург |
ларамал |
[laːrəməl] |
IV. Чеккхенгахь "-н" делахь, йуккъе "а" ца дуьллуш, лург дожарехь деккъа "-на" тӏетоха.
тӏеалар: тидаме лаца бухара мукъа йиш хийцадала а тарлуш хилар: бун > буьнна.
| дожар | дош | IPA |
|---|---|---|
цӏерниг |
гӏан |
[ɣən] |
доланиг |
гӏенан |
[ɣeːn] |
лург |
гӏанна |
[ɣənː] |
дийриг |
гӏено |
[ɣeːnuːə̯] |
коьчалниг |
гӏенаца |
[ɣeːnt͡s] |
хотталург |
гӏенах |
[ɣeːnəx] |
меттигниг |
гӏене |
[ɣeːniːə̯] |
дустург |
гӏенал |
[ɣeːnəl] |
V. Чеккхенгахь ши мукъаза йиш "-рг, -лг" делахь, лурггий, коьчалниггий дожаршкахь "-ана", "-аца" тӏетоха, йуккъе "а" дуьллуш.
цӏерниг |
бӏаьрг |
[bˁærg] |
доланиг |
бӏаьрган |
[bˁærg] |
лург |
бӏаьргана |
[bˁærgən] |
дийриг |
бӏаьрго |
[bˁærguːə̯] |
коьчалниг |
бӏаьргаца |
[bˁærgt͡s] |
хотталург |
бӏаьргах |
[bˁærgəx] |
меттигниг |
бӏаьрге |
[bˁærgiːə̯] |
дустург |
бӏаьргал |
[bˁærgəl] |